Cũng như ở các địa phương khác, lễ hội mùa Xuân ở Nam Định không chỉ đơn thuần mang yếu tố tín ngưỡng thuần túy mà còn là hình thức sinh hoạt văn hóa tinh thần của người dân địa phương thể hiện đạo lý tôn kính tổ tiên, tưởng nhớ công lao của các vị anh hùng dân tộc đã có công xây dựng, bảo vệ quê hương đất nước cũng như những bậc tiền nhân đã truyền nghề, mang lại đời sống ấm no, hạnh phúc cho nhân dân.
Theo thống kê, toàn tỉnh có chừng trên 200 lễ hội, trong đó gần một nửa được tổ chức vào mùa Xuân từ tháng Giêng đến tháng Ba. Về mặt phân bố, các lễ hội mùa Xuân tập trung nhiều nhất ở các huyện Nam Trực, Nghĩa Hưng, Vụ Bản, Ý Yên và Hải Hậu. Một số địa phương như thôn Vĩnh Lại, xã Vĩnh Hào, huyện Vụ Bản, mở hội làng ngay từ ngày mùng hai Tết tưởng nhớ 2 vị tướng có công giúp Hai Bà Trưng đánh giặc và tổ chức các trò chơi dân gian, thi làm cỗ, làm bánh. Từ ngày 3-8 tháng Giêng, một số địa phương tại huyện Vụ Bản và Mỹ Lộc cũng khai hội kỷ niệm các vị tướng của Trưng Vương. Vào ngày mồng 7, rạng sáng mồng 8 tháng Giêng, hàng chục vạn người từ khắp nơi nô nức trẩy hội chợ Viềng để mua sắm cầu may. Từ 12 đến 14 tháng giêng, du khách xa gần lại về với lễ hội hoa cây cảnh Vị Khê, một làng nghề có bề dày lịch sử 800 năm. Ngoài việc chiêm ngưỡng các tác phẩm nghệ thuật hoa cây cảnh, cây thế của các chủ vườn địa phương, du khách còn có dịp chứng kiến tài năng của các nghệ nhân qua các cuộc thi cây cảnh, cây thế, tạo thế cho cây, làm bể cảnh hay đúc hòn non bộ ...
Đặc sắc nhất trong các lễ hội mùa Xuân ở Nam Định là lễ khai ấn đền Trần được tổ chức vào giữa đêm 14 và mở đầu cho ngày 15 tháng Giêng. Vào ngày lễ hội, du khách từ khắp nơi đổ xô về Khu di tích đền Trần - chùa Tháp để dâng hương tại Đền thờ Quốc công Tiết chế Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn và tham dự lễ Khai ấn đầu năm - một phong tục đặc sắc được truyền lại từ đời vua Trần - để cầu phúc, cầu may. Lễ khai ấn là một tập tục văn hóa mang tính nhân văn thể hiện lòng thành kính biết ơn tổ tiên và cũng là tín hiệu nhắc nhở chấm dứt ngày Tết, thực sự bắt tay vào công việc.
Một lễ hội khác không thể không nhắc đến là hội Phủ Giầy (xã Kim Thái, huyện Vụ Bản), được đánh giá là một trong 5 lễ hội lớn nhất cả nước. Hàng năm, từ mùng 3 đến 8 tháng 3 Âm lịch, nhân dân từ mọi miền đất nước lại nô nức hành hương về Phủ Giầy, một quần thể di tích thờ bà Chúa Liễu Hạnh - một trong "Tứ bất tử" trong tín ngưỡng của dân tộc Việt. Bao gồm 21 di tích, đền, phủ, lăng... trong đó có các công trình lớn như phủ Tiên Hương (được xây dựng từ năm 1578), Phủ Vân Cát, lăng Mẫu Liễu Hạnh được xây dựng bằng đá xanh trên diện tích 600 m2..., Phủ Giầy được xem là trung tâm thờ Mẫu lớn nhất cả nước.
Đến với các lễ hội mùa Xuân ở Nam Định, du khách còn có dịp thưởng thức hay trực tiếp tham gia nhiều trò chơi dân gian và hoạt động thể thao đặc sắc như trò bắt chạch trong chum, bịt mắt đánh trống, đẩy gậy, bơi chải, vật dân tộc, múa rồng, chọi gà, thi lấy nước, kéo lửa làm bánh, thi thổi cơm, kéo co, chơi cờ người, cờ đèn dưới nước, hát chầu văn, múa gậy, kéo chữ (Hoa trượng hội)... Đặc biệt, lễ hội làng Gạo (xã Thành Lợi, huyện Vụ Bản) có gần 20 trò chơi dân gian mang đậm sắc thái địa phương như tam cúc điếm, thi dệt vải, đua thuyền chở lương, bắt vịt, múa rồng mây, thi thả thơ, đánh cờ đèn dưới nước...
Ở một số lễ hội làng trong tỉnh còn có những trò chơi diễn lại những sự tích gắn với nguồn gốc tên làng xa xưa, gắn với những giai đoạn lịch sử quan trọng của dân tộc như lễ hội Trần Quang Khải (thôn Cao Đài, xã Mỹ Thành, huyện Mỹ Lộc) có tục yểm lá nhãn ăn thề và trò "thuyền chài đuổi bắt Tàu - Ngô", tưởng nhớ 3 lần đại thắng quân Nguyên – Mông của quân dân nhà Trần. Hội chọn vật lễ cũng là một trong những nét độc đáo của các lễ hội mùa Xuân ở Nam Định. Tiêu biểu là hội "Trư kiên bảo" (hội chọn lợn), "Kê kiên bảo" (Hội chọn gà) và hội chọn cá trong các lễ hội làng Thượng Linh, Côi Sơn, Quả Linh (Vụ Bản), Hữu Dụng, Làng Mụa (Ý Yên) và một số lễ hội làng ở các huyện Nghĩa Hưng, Mỹ Lộc.
Để bảo vệ và giữ gìn "thương hiệu" lễ hội mùa Xuân của mình trong con mắt của các du khách, tỉnh Nam Định cần quan tâm nhiều hơn nữa đến công tác tổ chức và quản lý các lễ hội, đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng phục vụ du khách. Khai thác tốt tiềm năng, thế mạnh này sẽ góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương cũng như góp phần vào việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc của dân tộc./.